راهكارهاي مديريتي و اقتصادي افزايش بهره وري توليد پسته
دكتر رضا صداقت، عضو هيات علمي و رئيس گروه تحقيقاتي، پژوهشكده پسته كشور، دكتري سياست و توسعه كشاورزي
مقدمه:
در سال 1395 محصول پسته با سطح زير کشت 359078 هکتار بارور و 98258 هکتار غير بارور و سطح زير کشت کل 457337 هکتار، حدود 15 درصد از سطح زير کشت محصولات باغباني را در کشور به خود اختصاص داده است. استان کرمان با سطح زير کشت 203050 هکتار بارور و 9000 هکتار غير بارور و سطح زير کشت کل 212050 هکتار حدود 46 درصد از کل باغات پسته کشور را دارا مي باشد ( وزارت جهاد کشاورزي، 1395). در خصوص ميزان توليد پسته در سالهاي مختلف و در منابع آماري متفاوت، گزارشات مختلفي وجود دارد. بر اساس آمار منتشر شده توسط وزارت جهاد کشاورزي( 1395)، ميزان توليد پسته کشور براي سالهاي 1394 و 1395 به ترتيب 261101 و 304420 تن گزارش شده است و استان کرمان در همين سالها به ترتيب داراي توليد 96328 و 112083 تن پسته بوده است. با توجه به سطح آمار زير کشت و توليد پسته که به آن اشاره شد ميزان عملکرد در هکتار ( بهره وري توليد ) پسته براي کل کشور در سالهاي 1394 و 1395 به ترتيب 778 و 848 کيلو گرم در هکتار مي باشد و ميزان عملکرد در هکتار( بهره وري توليد) براي استان کرمان در همين سالها به ترتيب 477 و 552 کيلوگرم در هکتار بوده است. همانطور که آمار نشان مي دهد ميزان بهره وري توليد پسته در کشور و مخصوصا در استان کرمان به ميزان قابل توجه کاهش يافته و بنابراين در مقايسه با هزينه هاي بالاي توليد و قيمت دريافتي توليد كننده، ميزان سودآري توليد رضايت بخش نبوده و ادامه اين روند توليد را کاملا غير اقتصادي خواهد نمود.
مطالعات گذشته در زمينه توليد و صادرات محصول پسته، بيشتر بر كاهش بهره وري سطح زير كشت ( عملكرد در هكتار)، افزايش هزينه هاي توليد و كاهش سود آوري توليد محصول پسته در سالهاي اخير تاكيد داشته اند( صداقت ، 1381; صداقت، 1387 و صداقت، 1388). روند كاهشي عملكرد در هكتار، در شرايطي كه تورم بالا در كشور سبب افزايش بي رويه هزينه توليد محصولات كشاورزي و از جمله اين محصول شده است، مي تواند زنگ خطر جدي براي آينده صنعت پسته كشور به حساب آيد. كاهش هزينه هاي توليد در كشور بايستي در سطح كلان مديريت شود و چيزي نيست كه كشاورزان به تنهائي بتوانند در كاهش آن نقشي ايفا نمايند، قيمت دريافتي توليد كنندگان نيز تحت تاثير عوامل متعددي است كه در سطح ملي و بين المللي تعيين مي گردند و لذا تنها راهي كه توليد كنندگان محصول مي توانند براي حفظ و يا ارتقاي موقعيت خود دنبال كنند افزايش بهره وري توليد است كه البته در اين موضوع نيز حمايت دولت بسيار موثر مي باشد و به تنهائي از عهده كشاورزان بر نمي آيد.
راهکار هاي افزايش بهره وري توليد پسته در مناطق پسته کاري کشور
بر اساس نتايج بدست آمده از پروژه تحقيقاتي با عنوان"بررسي عوامل تاثير گذار بر بهره وري کل توليد پسته و ارتباط بهره وري کل با محصول توليدي و نهاده هاي مصرفي در استان كرمان" که در يک دوره 4 ساله در مناطق پسته کاري استان کرمان اجرا گرديد، موضوع کاهش بهره وري توليد در سالهاي اخير مورد بررسي قرار گرفت و نتايج خوبي براي ارتقاي بهره وري بدست آمد. در ادامه به مهمترين دستاوردهاي اين پروژه که مي تواند به عنوان دستورالعمل فني مورد استفاده باغداران و برنامه ريزان صنعت پسته کشور قرار گيرد اشاره مي گردد:
1- زمينه ارتباط باغداران با مشاورين با دانش و تجربه کافي در زمينه مسائل و موضوعات روز باغداري فراهم گردد.
2- انگيزه براي ورود جوانان تحصيلکرده در رشته هاي مختلف کشاورزي به کسب و کار کشاورزي فراهم گردد.
3- يکپارچه سازي اراضي و باغات و يا حداقل يکپارچه سازي مديريت باغات همجوار، با هدف افزايش بهره وري باغات با اندازه کوچک (خرده مالک)، در دستور کار مديران و برنامه ريزان بخش کشاورزي با جلب مشارکت و همکاري تشکلهاي بهره برداران قرار گيرد.
4- بر بازار نهاده هاي کشاورزي و به ويژه بازار انواع کودها و سموم نظارت بيشتر شده تا نهاده هاي با کيفيت، در زمان مناسب و با قيمت عادلانه در دسترس کشاورزان قرار گيرد.
5- بر نظام اعتبارات کشاورزي نظارت شده تا اعتبارات با سرفصل کشاورزي، صرفا در بخش کشاورزي مصرف شود.
6- از آنجا که کليدي ترين نهاده هاي توليد در افزايش بهره وري توليد پسته عبارتند از نيروي انساني، آب، کودهاي مايع و کودهاي آلي، بنابراين لازم است تا آموزش کشاورزان در زمينه استفاده بهتر و کاراتر از اين عوامل توليد برنامه ريزي شود و نيز بستر لازم براي بکارگيري آموزشهاي ارائه شده در اين زمينه ها در باغات فراهم گردد.
درباره این سایت